Cultuurverschillen

BHINNEKA TUNGGAL IKA

Eenheid in verscheidenheid, een Visie op cultuurverschillen

Op het moment dat je niet kunt toegeven dat er een Nederlandse cultuur bestaat, en je daar niet tevreden over mag of kunt zijn, kun je ook die van een ander niet accepteren. (Arnold Enkelaar)

Eenheid in verscheidenheid, jaja, mooi gezegd, maar wat brengen we daar in de praktijk van terecht? Volgens Arnold Enkelaar in het het
artikel 'De Nederlandse cultuur van A tot Z' redeneert ieder mens op grond van zijn of haar eigen 'culturele logica'. Culturele logica bestaat uit voor een cultuur kenmerkende waarden en morele begrippen die het denken en het gedrag binnen een bepaalde gemeenschap sturen. Met andere woorden: de manier waarop je een land
ziet, weerspiegelt ook altijd je eigen persoonlijke en culturele achtergronden. Maar: is er dan wel iets te zeggen over cultuurverschillen? Zijn de cultuurverschillen die iemand constateert dan wel objectief te noemen? Of is wat de ene persoon op grond van zijn culturele achtergrond als een verschil constateert, voor de ander misschien wel helemaal niet zo'n verschilpunt?

(DE NEDERLANDSE) CULTUUR

Nee! Want: er is objectief iets te zeggen over cultuurverschillen. De eerste indruk die je van een cultuur krijgt als je voor het eerst in een land aankomt is niet: 'Wat een interessant waardenstelsel of betekenissysteem hebben ze hier'. Wat je opvalt, zijn de concreet waarneembare dingen zoals taal, voedsel en kleding. Trompenaars en Hampden-Turner hebben dit ook geconstateerd en er een theorie omheen opgezet. Volgens hen kan cultuur gezien worden als een cirkel met drie 'schillen', namelijk:
1. de basis-aannamen (de kern van de
cirkel);
2. normen en waarden die daarop
gebaseerd worden (de schil daar omheen);
3. de uitingen en producten die je daarvan ziet (de buitenste schil).
Ook Vossestein doet in zijn boek 'Zo werkt dat in Nederland' een poging om de Nederlandse cultuur te vangen. Hij omschrijft de Nederlandse cultuur
met de volgende kernbegrippen:
1. Het gelijkheidsideaal;
2. de directheid en de kritische houding;
3. pragmatisch handelen en geldbewustheid;
4. de goede organisatie met veel regels en procedures en toch veel vrijheid;
5. het tolerante (onverschillige?) karakter;
6. de sterke internationale oriëntatie.
Als we dit vertalen naar de 7 dimensies van Trompenaars en Hampden-Turner ziet het er als het volgt uit: de Nederlandse cultuur is een
universalistische cultuur waarin het
particularisme soms toch nog veel vrijheid krijgt maar de mens wel als individu gezien wordt. Werkrelaties zijn specifieke relaties die zakelijk
en doel(lees geld)gericht zijn. Het is belangrijk om je status 'met je eigen handen te verdienen' en die mogelijkheid staat in principe voor iedereen open. Tijd is daarom kostbaar en staat daarmee gelijk aan geld. Klinkt alles bij elkaar behoorlijk zakelijk en in mijn oren negatief. Ook vanuit de Nederlandse
cultuur zelf zijn daar kritische geluiden over te horen, zoals bijvoorbeeld Lex Dekker in
'Intermediair': 'Het zou me wel aanspreken als je niet alles – of het nu werk of privé is – weken van
tevoren hoefde in te plannen, als dat wat makkelijker en relaxter kon; maar ik zie dat hier nog niet zo snel gebeuren. Een besef van plichten
en verantwoordelijkheden zit toch in het Hollandsche cultuurtje ingebakken. Afspraken zijn geldig zodra ze gemaakt zijn.' Allemaal leuk en aardig, maar hoe ga ik, echte
Hollander, mezelf staande houden in een cultuur waar deze waarden helemaal niet zo vanzelfsprekend zijn? Hoe ga ik leven in een land
waar de tijd van elastiek is en tijdsafspraken op een later tijdstip nagekomen worden?

EIGEN-AARDIG

O ja, nog een eigen-aardigheidje van de Nederlandse cultuur uit het boek van Vossestein: omdat Nederlanders zo op zichzelf zijn, gaan ze
er vanuit dat anderen dat ook zijn. Ze gaan er vanuit dat anderen ook graag met rust gelaten willen worden, vrij willen zijn om hun eigen
keuzes te maken en hun eigen gang willen gaan. Elwira Skapska ondervond dit aan den lijve. Ze zegt: 'Nederlanders maken heel
snel contact. De eerste dag dat ik mijn dochtertje in Amsterdam naar school bracht, werd ik op het schoolplein direct aangeklampt door een andere moeder. Ze was heel aardig en open, maar de volgende dag groette ze me nauwelijks. Ik dacht: 'heb ik wat fout gedaan?'
Je zou maar zo bekend staan! Ik ga denk ik maar emigreren. Naar Indonesië bijvoorbeeld, waar ze overal de tijd voor nemen en gastvrijheid heel belangrijk is.
Nee, toch maar niet. Ik denk dat ik dan de fiets, de kaasschaaf, Rembrandt en Urk teveel ga missen.